Laaggeletterdheid is een onzichtbaar probleem waar 2,5 miljoen mensen in Nederland dagelijks mee worstelen. Het is veel meer dan “een beetje moeite hebben met lezen.” Het beïnvloedt hun hele leven. Of het nu gaat om een ingewikkelde brief van de gemeente, een handleiding bij een nieuw apparaat, of zelfs de menu-opties in een restaurant – laaggeletterden komen constant obstakels tegen. Maar wie zijn deze mensen? Hoe worden ze laaggeletterd? En hoe ziet hun leven eruit?

In deze blog introduceren we 9 fictieve laaggeletterde persona’s. Deze voorbeelden helpen om te begrijpen dat laaggeletterdheid niet in 1 hokje te plaatsen is. Het zijn jonge mensen en ouderen, mensen met een beperking, nieuwkomers en Nederlanders die hun hele leven hier hebben gewoond. Laten we ze leren kennen.

Waarom is laaggeletterdheid zo’n groot probleem?

Laaggeletterdheid is vaak een gevolg van een gemiste kans. Misschien was er thuis geen ruimte voor school, of waren er leerproblemen waar niemand aandacht aan besteedde. Wat alle laaggeletterden gemeen hebben, is dat ze niet mee kunnen komen met de rest van de samenleving. En dat heeft impact: op hun werk, hun gezondheid en hun zelfvertrouwen. Vaak is er veel schaamte, waardoor mensen niet snel om hulp vragen.

Ook op digitaal vlak speelt dit probleem. Hoewel 70% van de laaggeletterden goed om kan gaan met een computer, en bijna iedereen een smartphone heeft, hebben ze natuurlijk wél nog steeds moeite met complexe online teksten.

Belangrijk om te vertellen…

Laten we kijken naar de verschillende gezichten van laaggeletterdheid. Dit zijn acht voorbeelden die je helpen begrijpen hoe divers deze groep is. Voordat we dat doen, is het goed om 1 ding te melden. Deze blog kan namelijk overkomen als stereotyperend. We plaatsen mensen in deze blog namelijk zelf eigenlijk ook een beetje in een hokje. Maar we doen dat juist om het algemene stereotype beeld over laaggeletterdheid te doorbreken. Veel mensen geloven namelijk nog steeds dat je alleen laaggeletterd kan zijn als je dom of lui bent. Dat is een heel naar, kwalijk en verkeerd beeld van de situatie. In deze blog willen we laten zien dat het iedereen kan overkomen.

1. Hans (70) – De vroegtijdige schoolverlater

Hans moest als tiener de schoolbanken verlaten om zijn gezin financieel te ondersteunen. Lezen en schrijven kwamen daardoor op de tweede plaats. Hans schaamt zich ontzettend voor zijn laaggeletterdheid. Hoewel hij prima opnieuw op les zou kunnen, durft hij niet door negatieve oordelen uit zijn omgeving.

• Taalvaardigheid: NT1, leest op niveau A2.
• Digitale vaardigheden: Laag tot gemiddeld.
• Leven: Brieven van de bank of overheid zijn een raadsel voor Hans. Hij vertrouwt volledig op zijn dochter, maar wil haar liever niet lastigvallen. Zelf lessen volgen ziet hij niet zitten, omdat hij bang is dat mensen hem dom vinden.

2. Merel (30) – De doorzetter met dyslexie

Merel worstelde jarenlang met dyslexie, maar wist toch haar HAVO af te ronden. Ze heeft een goed stel hersens, maar lezen blijft een uitdaging.

• Taalvaardigheid: NT1, moeite met lezen ondanks haar opleidingsniveau.
• Digitale vaardigheden: Hoog.
• Leven: Merel gebruikt technologie zoals voorleeshulpen en spraak-naar-tekst. Dit maakt haar dagelijks leven makkelijker, maar zonder die hulpmiddelen voelt ze zich kwetsbaar.

3. Fatima (40) – De hoogopgeleide nieuwe Nederlander

Fatima, ooit een arts in Turkije, bouwt een nieuw leven op in Nederland. Hoewel ze talig is, blijft Nederlands een struikelblok. Gelukkig komt ze met automatische vertalingen een heel eind, al missen die vaak wel het stukje uitleg dat Fatima mist.

• Taalvaardigheid: NT2, leest beperkt Nederlands.
• Digitale vaardigheden: Hoog.
• Leven: Fatima gebruikt vertaalapps, maar mist soms de context in officiële Nederlandse documenten. Ze waardeert duidelijke uitleg over processen die in Nederland anders werken dan in Turkije.

4. Jakub (30) – De arbeidsmigrant met een taalachterstand

Jakub werkt hard op een bouwplaats, maar worstelt met zowel het Pools als het Nederlands. Hoewel zijn werkgever investeert in taalles, heeft Jakub daar niets aan: het is voor hem bijna onmogelijk om te leren lezen in het Nederlands, omdat hij ook zeer grote moeite heeft met lezen in het Pools.

• Taalvaardigheid: NT2, laaggeletterd in beide talen.
• Digitale vaardigheden: Gemiddeld.
• Leven: Informatie in eenvoudige taal en visuele uitleg maken het verschil voor Jakub. Nederlands leren voelt als een onmogelijke opgave vanwege zijn zwakke basis in het Pools.

5. Josje (50) – De vrouw met een lichte verstandelijke beperking

Josje wil graag onafhankelijk zijn, maar haar lichte verstandelijke beperking maakt leren moeilijk. Ze is altijd afhankelijk van de hulp van anderen, al doet ze hard haar best.

• Taalvaardigheid: NT1, leest op niveau A2.
• Digitale vaardigheden: Laag tot gemiddeld.
• Leven: Josje wil graag zelf online boodschappen doen, maar raakt verdwaald in ingewikkelde websites. Simpele taal en heldere uitleg zouden haar leven makkelijker maken.

6. Rob (55) – De vakman die het lezen verleerd is

Rob was ooit een prima lezer, maar door zijn praktische werk en afhankelijkheid van zijn vrouw is zijn leesvaardigheid flink achteruitgegaan. Toen Rob trouwde, maakte hij met zijn vrouw de afspraak dat hij zou werken, en zij het huishouden zou runnen. Daardoor kwam Rob nooit meer in aanraking met teksten over belangrijke onderwerpen. 30 Jaar later is hij het lezen grotendeels verleerd.

• Taalvaardigheid: NT1, leest moeizaam.
• Digitale vaardigheden: Gemiddeld.
• Leven: Nu Rob ouder wordt, merkt hij hoe belangrijk lezen is. Bijvoorbeeld als dierbaren die hem helpen er niet meer zijn. Hij wil wel leren, maar weet niet waar te beginnen.

7. Ingrid (70) – De dementerende lezer

Ingrid las vroeger alles wat los en vast zat. Nu wordt lezen moeilijk door haar dementie.

• Taalvaardigheid: NT1, geleidelijk verlies van vaardigheden.
• Digitale vaardigheden: Laag.
• Leven: Ingrid kan simpele teksten nog lezen, maar raakt snel gefrustreerd als het te lang of ingewikkeld wordt. Visuele ondersteuning helpt haar om toch zelfstandig te blijven.

8. Eyoub (25) – De jongere die niet goed heeft leren lezen

Eyoub volgde VMBO en werkt in de bouw. Zijn haat-liefdeverhouding met lezen begon al op school.

• Taalvaardigheid: NT1, laag niveau door slechte scholing.
• Digitale vaardigheden: Hoog.
• Leven: Eyoub ziet zichzelf niet terugkeren naar school, maar gebruikt digitale tools om dingen te regelen. Hij ziet geen reden om zijn leesvaardigheid te verbeteren.

9. Mark (45) – De man die iets vreselijks overkwam

Mark volgde de HAVO en had een goede baan. Toen hij een auto-ongeluk kreeg op zijn vakantie in Frankrijk, stortte zijn leven in: door niet-aangeboren hersenletsel (dat hij overhield aan het ongeluk) is hij deels afgekeurd en is hij laaggeletterd geworden.

• Taalvaardigheid: NT1, laag niveau door slechte schoolervaringen.
• Digitale vaardigheden: Gemiddeld.
• Leven: Mark is weer op taalles gegaan, maar vind het echt veel lastiger. Hij wil wel, maar het wil allemaal nog niet echt lukken.

Meer dan een statistiek

De 9 persona’s in deze blog zijn geen uitzonderingen – ze vertegenwoordigen de miljoenen mensen in Nederland die dagelijks worstelen met taal. Het zijn vaders, moeders, jongeren en ouderen, mensen met een beperking of een migratieachtergrond. Sommigen hadden nooit de kans om te leren lezen, anderen zijn het verleerd. Wat hen bindt, is niet hun beperking, maar hun potentieel.

Ze willen allemaal meedoen: zelfstandig hun administratie regelen, begrijpen wat er in een doktersbrief staat, of simpelweg een treinreis plannen. Voor hen is duidelijke, begrijpelijke informatie geen luxe, maar een essentiële sleutel tot deelname in onze samenleving.

Als we hen helpen door teksten toegankelijker te maken en hulpmiddelen aan te bieden, zoals Tolkie Leeshulp, zetten we een stap naar een wereld waarin iedereen mee kan doen. Want laaggeletterdheid is niet alleen hún uitdaging; het is een gezamenlijke verantwoordelijkheid.

Dus de volgende keer dat je een tekst schrijft, een website bouwt, of een document opstelt, vraag jezelf dan af: kan Hans dit begrijpen? Helpt dit Josje om zelfstandig te zijn? Zo bouwen we samen aan een inclusieve maatschappij waar taal niemand buitensluit.

Wil jij weten hoe jouw organisatie laaggeletterden kan ondersteunen? Neem vandaag nog contact met ons op en ontdek wat we samen kunnen bereiken.