Een begrijpelijke tekst schrijven kan een uitdaging zijn. Vooral als je rekening wilt houden met verschillende taalniveaus. Het taalniveau van een tekst bepaalt hoe toegankelijk deze is voor de lezer. Hoe complexer de taal, hoe hoger het niveau. Maar wat bepaalt dat niveau precies, en hoe kun je ervoor zorgen dat jouw tekst begrijpelijk blijft?

Wat bepaalt het taalniveau van een tekst?

De moeilijkheid van een tekst wordt door verschillende factoren beïnvloed. Hieronder een overzicht van de belangrijkste elementen:

1. Moeilijke woorden

Denk aan jargon, leenwoorden, vaktermen of minder bekende woorden. Deze woorden vereisen vaak een hoger leesniveau om te begrijpen. Een alternatief is het geven van een korte uitleg of gebruik van synoniemen.

2. Lange woorden

Woorden met veel lettergrepen, zoals “toegankelijkheidsonderzoek”, zijn moeilijker te lezen dan kortere alternatieven. Overweeg langere woorden op te splitsen of eenvoudigere woorden te gebruiken.

3. Lange zinnen

Zinnen met meer dan 10 woorden worden al gauw moeilijk te begrijpen. Zeker als je meerdere bijzinnen toevoegt. Hoe meer dit voorkomt in een tekst, hoe hoger het niveau.

4. Veel bijzinnen

Een bijzin kan extra informatie toevoegen, maar te veel bijzinnen in 1 zin maken de tekst ingewikkeld. Bijvoorbeeld: “Het project, dat vorig jaar werd gestart en waarbij we samenwerkten met diverse partners, is succesvol afgerond.” Dit kan eenvoudiger: “Het project begon vorig jaar. We werkten samen met verschillende partners. Het project is nu succesvol afgerond.”

5. Tangconstructies

Dit zijn zinnen waarin kernwoorden of betekenisvolle delen van elkaar gescheiden zijn. Bijvoorbeeld: “De oplossing die gisteren door de projectgroep, na uitgebreid overleg met diverse belanghebbenden, werd goedgekeurd, zal volgende week worden geïmplementeerd.” Korter en krachtiger is vaak beter.

6. Passieve zinnen

Actieve zinnen zijn makkelijker te begrijpen dan passieve constructies. Vergelijk: “De wetenschappers analyseerden de gegevens” met “De gegevens werden door de wetenschappers geanalyseerd.”

7. Abstract taalgebruik

Het gebruik van abstracte concepten of woorden zoals “strategisch beleid” of “operationele frameworkconstructie” maakt een tekst lastiger. Probeer abstracties concreet te maken door voorbeelden te geven.

8. Spreekwoorden en gezegden

Uitdrukkingen als “water bij de wijn doen” of “de koe bij de horens vatten” kunnen verwarrend zijn, vooral voor laaggeletterden of anderstaligen. Ze verhogen het taalniveau van een tekst.

9. Cijfers en statistieken zonder context

Getallen zonder uitleg kunnen overweldigend zijn. Hoe meer meer cijfers je zonder context of uitleg bespreekt in een tekst, hoe lastiger de tekst wordt.

10. Leenwoorden en vakjargon

Woorden uit andere talen, zoals “benchmarken” zijn vaak onnodig ingewikkeld. Ze verhogen het taalniveau van de tekst.

11. Ongebruikelijke woordvolgorde

De Nederlandse taal werkt volgens een vaste structuur: onderwerp, werkwoord, rest van de zin. Zinnen als: “Moeten we hierbij zeggen dat deze oplossing door de partners als uitstekend werd ervaren” zijn moeilijker te begrijpen dan: “De partners vonden deze oplossing uitstekend.”

12. Lange paragrafen

Als een alinea meer dan 6 tot 8 zinnen bevat, wordt het visueel en inhoudelijk zwaarder. Gebruik korte alinea’s en witruimte om de tekst toegankelijker te maken.

13. Veel complexe leestekens

Tekens zoals dubbele punten, puntkomma’s en haakjes verhogen de complexiteit. “De tekst – hoewel geschreven door experts – is moeilijk te begrijpen: dit komt door het jargon.” Simpeler: “De tekst is moeilijk te begrijpen, omdat experts jargon gebruiken.”

14. Onbekende afkortingen

Schrijf afkortingen altijd eerst voluit met uitleg, zoals: “WCAG (Web Content Accessibility Guidelines).” Voorkom te veel afkortingen in 1 tekst.

15. Te veel informatie in 1 zin

Als een zin meerdere ideeën bevat, kan de lezer de draad kwijtraken. Splits de informatie op in aparte zinnen.

16. Ingewikkelde opsommingen

Lange lijsten zonder structuur maken een tekst minder overzichtelijk. Voeg kopjes of subkopjes toe om de informatie op te delen.

17. Te weinig voorbeelden

Abstracte uitleg zonder praktische voorbeelden kan verwarrend zijn. Voorbeeld: “Zorg voor toegankelijkheid.” Dat kan concreet worden met: “Zorg dat een slechtziende een tekst kan laten voorlezen.”

18. Formele of ouderwetse taal

Oud Nederlands of formeel taalgebruik, zoals “derhalve”, “welnu” of “te dien aanzien”, maakt een tekst onnodig zwaar.

19. Moeilijke interpunctie en grammatica

Denk aan zinnen met veel komma’s, dubbele ontkenningen of ouderwetse constructies als “indien niet anders aangegeven”.

Hoe bepaal je het taalniveau van je eigen tekst?

Er is geen exacte wiskundige formule om het niveau van een tekst te berekenen, maar je kunt je tekst langs bovenstaande elementen leggen. Voldoet je tekst aan veel voorwaarden voor eenvoud (zoals korte zinnen, weinig moeilijke woorden), dan is het taalniveau laag en de tekst makkelijker te begrijpen.

Een handige online tool is de tool ‘Leesniveau’ van Stichting Accessibility, waarmee je een schatting kunt maken van het taalniveau van je tekst. Let op: het blijft een schatting, maar het geeft een goede eerste indruk van de toegankelijkheid.

Begrijpelijke teksten schrijven: tips

Het schrijven van een tekst op een laag taalniveau betekent niet dat je simpelweg elk moeilijk woord schrapt. Het gaat erom dat je duidelijk communiceert zonder afbreuk te doen aan de inhoud. Houd hierbij rekening met:

• Duidelijke structuur: Gebruik kopjes en korte alinea’s.
• Toegankelijkheid: Denk aan visuele hulpmiddelen zoals afbeeldingen en iconen.
• Empathie: Schrijf met je doelgroep in gedachten en wees respectvol.

Tolkie: een hulpmiddel voor toegankelijkheid

Als je moeite hebt om teksten begrijpelijk te maken op taalniveau A2, biedt Tolkie Leeshulp uitkomst. Deze tool zet ingewikkelde teksten om naar een samenvatting op A2-niveau. Daarnaast kan Tolkie moeilijke woorden uitleggen en zelfs vertalen.

Conclusie

Het bepalen van het taalniveau van je tekst is geen exacte wetenschap, maar een combinatie van inzicht en hulpmiddelen. Zorg dat je tekst voldoet aan de belangrijkste voorwaarden voor leesbaarheid en gebruik tools zoals Tolkie of de taaltest van Stichting Accessibility om te toetsen of je op de goede weg bent. Wil je weten hoe toegankelijk jouw teksten of website zijn? Vraag dan een gratis analyse aan!