De jonge moeder Ellen zat in de wachtkamer van de huisarts. Haar dochtertje was ziek, hoge koorts, en de dokter had haar een recept gegeven. Maar toen Ellen naar de apotheek ging, raakte ze in paniek. De tekst op het medicijnlabel was voor haar een wirwar van woorden. Ze kon niet lezen hoeveel ze haar dochter moest geven, of hoe vaak. Bang om de verkeerde dosering te geven, vroeg ze het apotheekpersoneel het nog een keer uit te leggen. “Dat snap ik niet,” zei ze zachtjes. Ze voelde de ogen van andere mensen in de apotheek op haar branden. Haar gezicht werd rood van schaamte. Het was een moment waarop ze zich machteloos voelde – een moment waarop laaggeletterdheid haar inhaalde.

Ellen is niet alleen. In Nederland zijn 3,3 miljoen mensen laaggeletterd. Net als Ellen hebben ze moeite met lezen en schrijven, waardoor ze dagelijks obstakels tegenkomen. Of het nu gaat om medicijnen, contracten of zelfs een kort nieuwsbericht, laaggeletterdheid maakt het leven ontzettend ingewikkeld. Maar hoe komt het dat zoveel mensen in Nederland worstelen met iets wat voor anderen vanzelfsprekend lijkt?

Een onzichtbaar probleem

Laaggeletterdheid is vaak onzichtbaar. Mensen met lage leesvaardigheden proberen hun problemen te verbergen. Er rust namelijk een groot taboe op niet kunnen lezen en schrijven​​. Dit taboe maakt dat veel laaggeletterden geen hulp durven vragen. Het probleem blijft zo jarenlang verborgen, zelfs voor hun directe omgeving. Daarnaast speelt schaamte een grote rol. Vooral bij mensen die Nederlands als moedertaal hebben, zogenaamde NT1’ers. Deze groep – 2 op de 3 laaggeletterden – worstelt vaak met de verwachting dat zij perfect Nederlands zouden moeten kunnen lezen​.

Oorzaken laaggeletterdheid

Veel laaggeletterdheid ontstaat al op jonge leeftijd. Een gebrek aan taalstimulatie in de peutertijd kan ervoor zorgen dat kinderen met een achterstand aan school beginnen. Dit probleem wordt vaak niet volledig ingehaald tijdens de basisschool​​. Daarnaast verlaten veel jongeren de middelbare school met onvoldoende taalvaardigheden. Uit recent onderzoek blijkt dat 1 op de 3 vijftienjarigen in Nederland niet het basis leesniveau haalt​. Zij zijn de volwassen laaggeletterden van de toekomst.

Migratie en vergrijzing

Migratie draagt ook bij aan de cijfers. Ongeveer 1 op de 3 van de laaggeletterden in Nederland is opgegroeid met een andere taal​. Voor deze groep is Nederlands vaak een tweede taal, en een gebrek aan scholing in het land van herkomst kan de taalbarrière extra groot maken. Tegelijkertijd heeft ook de vergrijzing een effect. Naarmate mensen ouder worden, verliezen ze vaak een deel van hun taalvaardigheid. Dit komt door verminderde hersenactiviteit en doordat ze minder met taal bezig zijn. In een steeds digitaler wordende samenleving voelen veel ouderen zich daardoor buitengesloten​.

Een gefragmenteerde aanpak

Hoewel er in Nederland veel initiatieven zijn om laaggeletterdheid aan te pakken – van taalcursussen tot bibliotheekprogramma’s – is die aanpak behoorlijk versnipperd​​. Projecten worden vaak lokaal uitgevoerd, en er is weinig samenhang tussen de verschillende organisaties. Deskundigen pleiten al jaren voor een centrale, landelijke aanpak. Andere landen, zoals België, hebben bijvoorbeeld een netwerk van centra voor basiseducatie die structureel worden gefinancierd en aangestuurd​. In Nederland ontbreekt die infrastructuur.

Oorzaak laaggeletterdheid in Nederland: waarom het een probleem blijft

Een van de grootste problemen is dat het budget voor volwasseneneducatie in Nederland de afgelopen jaren drastisch is gekort. Waar er vroeger meer geld beschikbaar was, is dit nu beperkt tot zo’n 100 miljoen euro per jaar​. Dit is onvoldoende om een duurzame oplossing te realiseren. Verder ligt de focus in veel initiatieven op het aanbieden van cursussen, terwijl het bereiken van laaggeletterden minstens zo belangrijk is. Laaggeletterden steken niet snel zelf hun hand op voor hulp; ze moeten actief worden benaderd en overtuigd​.

Wat kunnen we doen?

De oplossing begint bij bewustwording. Laaggeletterdheid moet bespreekbaar worden gemaakt, zodat het taboe verdwijnt. Daarnaast moeten er structurele veranderingen komen. Denk aan:

• Jong beginnen: investeren in taalprogramma’s voor jonge kinderen, bijvoorbeeld via kinderdagverblijven en basisscholen
• Toegankelijkheid: tools zoals Tolkie Leeshulp kunnen laaggeletterden helpen om zelfstandig informatie te begrijpen​​
• Samenwerking: gemeenten, werkgevers, scholen en maatschappelijke organisaties moeten samen optrekken om een duurzame aanpak te realiseren​

Samen vooruit

De strijd tegen laaggeletterdheid vraagt om geduld en behoorlijk veel doorzettingsvermogen. Het is een probleem dat we niet van de ene op de andere dag kunnen oplossen. Maar door samen te werken, kunnen we ervoor zorgen dat niemand buitengesloten wordt. Wil je daar aan bijdragen? Maak dan eens kennis met de oplossingen van Tolkie! Zullen we een keer kennismaken?