Veel mensen zijn verrast als ze horen dat zo’n 3,3 miljoen Nederlanders moeite hebben met lezen en schrijven. Zijn het er echt zoveel? En hoe kan het dan dat ik niemand ken met laaggeletterdheid? Het antwoord is eenvoudig en confronterend: veel laaggeletterden weten het heel goed te verbergen. Ze ontwikkelen manieren om mee te komen, zonder dat iemand het merkt. Maar als je weet waar je op moet letten, kun je het wel herkennen. En dat is belangrijk! Want alleen als we het zien, kunnen we hen ook helpen

Waarom is laaggeletterdheid herkennen zo belangrijk?

We komen allemaal mensen tegen die moeite hebben met lezen of schrijven. Het zijn familieleden, collega’s, vrienden of andere mensen om je heen. Toch merken we het zelden op. Mensen die laaggeletterd zijn verbergen het namelijk goed: ze stellen geen vragen, vermijden teksten of zeggen bijvoorbeeld dat een tekst thuis wel even bekijken. Maar ondertussen voelen ze zich onzeker of buitengesloten, terwijl jij misschien denkt dat alles duidelijk is.

Wanneer taal een drempel vormt, kan iemand belangrijke informatie missen of iets verkeerd begrijpen. Dit kan leiden tot frustratie, misverstanden en gemiste kansen. Denk aan iemand die een bericht verkeerd uitlegt, een formulier niet invult of een afspraak mist omdat de tekst te ingewikkeld was. Door laaggeletterdheid te herkennen, kun je dat voorkomen. Je merkt sneller wanneer iemand moeite heeft, kunt vragen stellen op een open manier en zorgen dat informatie echt overkomt. Herkennen is dus meer dan oplettendheid: het is de eerste stap naar inclusieve communicatie.

Veelvoorkomende signalen van laaggeletterdheid

Laaggeletterdheid merk je pas als je beter kijkt en luistert. Iemand lijkt bijvoorbeeld wat afwezig tijdens een uitleg of vermijdt situaties waarin lezen of schrijven nodig is. Daar ligt geen onwil achter, maar onzekerheid en schaamte. Dus laten we ze herkennen en helpen! Dit zijn een aantal signalen waar je alert op kunt zijn:

• Iemand vraagt regelmatig om iets nog eens uit te leggen of zegt: “Wat staat hier precies?”
• Het lezen of invullen van (digitale) brieven en formulieren wordt uitgesteld of aan iemand anders overgelaten.
• Er worden smoesjes gebruikt om schrijftaken te vermijden, zoals: “Ik ben m’n bril vergeten” of “Ik vul het thuis wel even in.”
• Iemand gebruikt vooral eenvoudige woorden of vertelt iets in eigen bewoordingen, terwijl details verloren gaan.
• Instructies of afspraken worden niet goed opgevolgd.
• Er ontstaat spanning of ongemak zodra er iets gelezen of ingevuld moet worden.
• Nieuwsberichten, e-mails of online diensten worden nauwelijks gebruikt.

In de zorg en de publieke dienstverlening zien professionals dit regelmatig gebeuren: Patiënten nemen medicijnen verkeerd in, omdat ze de bijsluiter niet begrijpen. Of mensen missen belangrijke afspraken, omdat de brief te complex is. Door deze signalen te leren herkennen, kun je eerder het gesprek aangaan. Want achter elk stil knikje of ontwijkend antwoord kan iemand schuilgaan die gewoon graag wil meedoen, maar de taal nog niet goed begrijpt.

Wat kun je als organisatie, vriend(in) of collega doen?

Herkennen is stap één. Maar pas als we er vervolgens wat mee doen, maken we verschil. Dit zijn een aantal dingen die je kunt doen om laaggeletterden te helpen:

• Vraag of iemand het echt begrijpt: Gebruik de teach-back-methode: laat iemand in eigen woorden uitleggen wat hij of zij heeft begrepen. Dat is niet betuttelend, maar juist respectvol. Het laat zien dat je wil dat je boodschap goed overkomt.
• Creëer een open en veilige cultuur: Mensen durven vaak pas iets te vragen als ze voelen dat het mag. Stimuleer een omgeving waarin het normaal is om te zeggen: “Ik begrijp het niet helemaal, kun je het nog eens uitleggen?”
• Schrijf begrijpelijker, niet simpeler: Gebruik korte, heldere zinnen en woorden die iedereen kent. Vermijd vakjargon en ingewikkelde termen. Ga er niet van uit dat iedereen dezelfde voorkennis heeft, ook niet binnen je team of organisatie. Of gebruik de Tolkie Leeshulp waarmee je elke tekst automatisch leesbaar maakt voor laaggeletterden.
• Maak informatie visueel en overzichtelijk: Ondersteun je tekst met pictogrammen, duidelijke kopjes, opsommingen en genoeg witruimte. Een overzichtelijke opmaak verlaagt de drempel en helpt mensen sneller de kern te zien.

En blijf constant alert op signalen. Als meerdere klanten, medewerkers of bewoners aangeven dat ze informatie lastig vinden, is dat geen toeval. Gebruik die feedback om je communicatie structureel te verbeteren.

Herken het, begrijp het en verander het

Laaggeletterdheid begint vaak met kleine signalen: iemand die steeds om verduidelijking vraagt, iets ontwijkt of een boodschap verkeerd begrijpt. Door die signalen te herkennen en tegelijkertijd begrijpelijk te communiceren, vragen te verwelkomen en kritisch te kijken naar wie je wel en niet bereikt, maak je het verschil. Zo bouw je stap voor stap aan een omgeving waarin niemand zich onzeker of buitengesloten voelt door taal.

Wil je hier meer over weten? Neem dan eens contact met ons op! Middels een leuke workshop maken we mensen graag bewust van laaggeletterdheid en inspireren we hen om aan de slag te gaan met duidelijke taal. Benieuwd hoe de Tolkie Leeshulp in de praktijk werkt? Plan dan een gratis demo in.