We zijn de hele dag bezig met taal. Je leest de gebruikelijke dingen. Kranten, boeken en tijdschriften, maar ook etiketten, bijsluiters en veiligheidsinstructies. Daarnaast heb je contact met mensen van over de hele wereld via e-mail, Facebook en WhatsApp, vul je formulieren in en maak je notities voor boodschappenlijstjes. Maar dit is niet voor iedereen vanzelfsprekend.

Schokkend aantal

In Nederland is 1 op de 6 van de mensen van 16 jaar en ouder laaggeletterd, wat neerkomt op 2,5 miljoen mensen die moeite hebben met lezen, schrijven en/of rekenen. Hoewel ze wel kunnen lezen, is het niveau niet voldoende om zich goed te redden. Ze ervaren problemen bij het begrijpen van verschillende soorten informatie en hebben daarom moeite met veel alledaagse dingen Het is belangrijk om te realiseren dat ook een deel van jullie bezoekers laaggeletterd is.

Oorzaak laaggeletterdheid

Laaggeletterdheid ontstaat meestal door een combinatie van factoren. Oudere mensen hebben vaak hun school niet afgemaakt omdat ze op jonge leeftijd al moesten gaan werken. Bijvoorbeeld omdat er thuis anders niet genoeg geld was. Vroeger was er ook minder aandacht op school voor leerlingen die moeite hadden met lezen en schrijven. Sommige mensen hebben onderwijs gemist door ziekte, spijbelen, een lichamelijke handicap of een reizend bestaan. Daarnaast zijn er mensen die zijn opgegroeid in een taalarme omgeving of te maken hebben gehad met problematische thuissituaties. Een andere groep mensen wordt langzaam laaggeletterd doordat ze ouder worden. Ook als je je hele leven goed hebt kunnen lezen en schrijven, kun je hier later alsnog problemen mee krijgen.

Gevolgen laaggeletterdheid voor de samenleving en laaggeletterden zelf

Laaggeletterdheid heeft grote gevolgen, wat de oorzaak ook is. Laaggeletterden zijn vaak afhankelijk van anderen en hebben vaker te maken met mentale problemen. Ze vertonen vermijdingsgedrag, ontkenning of compensatiegedrag. Schaamte speelt een grote rol en velen leven teruggetrokken of in isolement. Doordat ze lezen en schrijven lastig vinden, is hun zelfredzaamheid beperkt. Ook maken ze minder gebruik van toeslagen en regelingen omdat ze de informatie hierover niet goed begrijpen. Terwijl ze er juist vaker dan gemiddeld recht op hebben. Dit laatste zorgt dan weer voor ongelijkheid en brengt de bestaanszekerheid in gevaar.

Gevolgen laaggeletterdheid voor organisaties

Het is belangrijk om alert te zijn. Laaggeletterden passen niet in één hokje. Daardoor herken je mensen die laaggeletterd zijn niet meteen. Vaak denken we hierdoor bijvoorbeeld dat mensen gewoonweg ongemotiveerd zijn als ze geen gebruik maken van vragenlijsten, folders of websites. Maar dit heeft dus in veel gevallen ook een andere belangrijke reden. Het herkennen van laaggeletterdheid is daarom extra belangrijk. Niet in de laatste plaats omdat laaggeletterdheid ook zorgt voor een verlaagde productiviteit, inflexibiliteit, hoger verzuim en moeite met feedback. Dat is dan weer een serieus probleem voor werkgevers.

Signalen laaggeletterdheid

Er zijn verschillende signalen die kunnen wijzen op laaggeletterdheid. Mensen die moeite hebben met lezen en schrijven vergeten bijvoorbeeld vaak afspraken op te schrijven of zijn onhandig met pen en papier. Anderen hebben een ‘kinderlijke schrijfstijl’. Ze maken weinig gebruik van leestekens en vragen anderen om dingen voor hen op te schrijven of afspraken te noteren. 

Gek genoeg lijkt het soms alsof laaggeletterden gewoon lezen. Hoewel ze de indruk wekkeN, bewegen hun ogen niet over de tekst. Dit signaal is er één waarop veel huisartsen letten: bijvoorbeeld als zij een formulier in moeten vullen. Zo’n zelfde signaal is wanneer mensen keer op keer – expres – hun leesbril vergeten. “Ik heb hem niet bij me, lees jij het even voor?”. Een laatste voorbeeld is de opmerking: “schrijf jij maar, mijn handschrift is onleesbaar…” 

Boodschap aan communicatieadviseurs en journalisten

Een eenvoudige manier om laaggeletterden te ondersteunen, is door gebruik te maken van tools zoals Tolkie. Met Tolkie kunnen websites toegankelijk gemaakt worden voor laaggeletterde bezoekers. Dit doen we onder andere door moeilijke woorden uit te leggen en teksten automatisch te vereenvoudigen naar het taalniveau van laaggeletterden. Door rekening te houden met deze doelgroep draag je bij aan inclusiviteit, vergroot je de toegankelijkheid van je content en voldoe je aan strenge wetgeving.