Misschien ben jij ook al begonnen met het invullen van je belastingaangifte. Nu we al 2 weken de tijd hebben gehad om dit te doen, leek het ons belangrijk om stil te staan bij wat deze periode betekent voor mensen die moeite hebben met lezen en schrijven. Want belasting betalen is iets wat iedereen moet doen. Maar begrijpt iedereen ook volledig hoe je de belastingaangifte invult? We hebben onderzocht hoe toegankelijk de belastingaangifte is voor laaggeletterden. Ook hebben we gekeken naar wat de Belastingdienst zelf al heeft gedaan om te onderzoeken hoe zij dit kunnen verbeteren.

De open deur: lastige woorden

In de belastingaangifte worden nog vaak moeilijke woorden gebruikt. Zo kom je bij vraag 1, over je Partner, meteen deze zin tegen:

“…met wederzijds goedvinden een relatie hebt beëindigd…”

De motivatie hiervoor is vaak dat de aangifte juridisch kloppend moet zijn. Daardoor zijn bepaalde formuleringen of woorden nodig, zeggen juristen. Maar het zou veel laaggeletterden helpen als ingewikkelde woorden en situaties ook extra worden uitgelegd, in eenvoudige taal. Bijvoorbeeld door voorbeelden te geven waarin iedere lezer zich kan herkennen.

Opsommingen

Maar hetzelfde geldt voor opsommingen. Veel uitleg bij vragen begint met één zin, gevolgd door een hele lijst met opsommingstekens eronder. Bekijk de afbeelding hieronder voor een voorbeeld.

Als je niet goed kunt lezen, raak je snel in de war. Waar begon ik met lezen? Waar ben ik nu? Gaat dit nog over hetzelfde? Het gebruik van bulletpoints is goed, maar de tekst moet wel leesbaar blijven. 

Beelden

Laaggeletterden waarderen het gebruik van afbeeldingen en pictogrammen. Die helpen vaak om een situatie te verduidelijken. Ook kunnen beelden helpen om een bepaalde sfeer over te brengen in een tekst. Zo geeft een afbeelding van een euromunt bijvoorbeeld aan dat het over geld gaat. En wanneer je een afbeelding van een huis ziet, wordt duidelijk dat de vraag betrekking heeft op je woonplaats.

Hier wordt het vreemd. Is het je ooit opgevallen dat er geen enkele afbeelding wordt gebruikt in de belastingaangifte? Nergens op het internet zou een contentspecialist of communicatieadviseur accepteren dat er zoveel tekst wordt gebruikt zonder afbeeldingen. Dat houdt een lezer niet vol. Maar blijkbaar is dit wel het geval bij de belastingaangifte. Vreemd, vind je niet?

Stap-voor-stap instructies

Dan nog een aandachtspunt. De inhoudsopgave van de aangifte kan overweldigend zijn voor mensen met leesproblemen. Het idee van die inhoudsopgave is dat je kunt zien hoever je bent met het invullen van de aangifte. Soms staan er in die inhoudsopgave ook dure woorden. Het is alleen lastig om alle woorden in deze inhoudsopgave uit te leggen. Dat zou een oneindige taak worden. Dit alles maakt het voor mensen met beperkte taalvaardigheid moeilijker om het overzicht te behouden.

Ook kun je vaak niet doorklikken naar het volgende onderwerp als het huidige onderwerp nog niet is afgerond. Dit maakt de inhoudsopgave niet erg intuïtief.

Het zou daarom nuttig zijn om voorafgaand aan de aangifte, bijvoorbeeld met behulp van een uitlegvideo, kort uit te leggen wat je kunt verwachten. Hierbij kan ook de volgorde aan bod komen. De video kan uitleggen dat je begint met het invullen van je persoonlijke gegevens, daarna de gegevens over je verdiensten invult, en pas daarna een overzicht krijgt van wat je moet betalen of terugkrijgen.

Zo’n video is natuurlijk niet alleen handig voor mensen met beperkte taalvaardigheid, maar zou voor iedereen nuttig zijn. De belastingdienst concludeert zelf ook: “Als je het goed doet voor mensen met beperkte taalvaardigheid, doe je het ook goed voor mensen die geletterd zijn.” Het is in het belang van iedereen dat de aangifte duidelijk is. Daar zijn wij het helemaal mee eens!

Sommige dingen gaan al goed

Maar wij kwamen ook punten tegen waar de belastingdienst al goed op weg is. Zo leggen ze steeds vaker woorden en begrippen uit. Bijvoorbeeld woorden als ‘boekwinst’. Nogmaals: dat is niet alleen voor laaggeletterden handig. Het is handig voor iedereen! En dit is ook precies hoe Tolkie woorden uitlegt: onderstreep ze, en leg ze uit. En dat doen wij dan automatisch. 

Tja… het is ook lastig

Op dit moment is de belastingaangifte dus nog steeds te ingewikkeld voor veel mensen die moeite hebben met lezen en schrijven. Het gebruik van afbeeldingen is vrijwel afwezig en er worden veel moeilijke woorden gebruikt. Bovendien ontbreekt vaak een duidelijke uitleg bij veel vragen

Dit is soms ook begrijpelijk. Belastingen in Nederland zijn nou eenmaal ingewikkeld. Probeer bijvoorbeeld het woord “hypotheekrenteaftrek” eens op A2-niveau uit te leggen. Dat is geen gemakkelijke opgave. En dat geldt ook voor duizenden andere woorden in de aangifte.

Slechts 15% deed het zelf

Maar dat het lastig is – en daarom niet gebeurt – blijft niet zonder gevolgen. Zo er ook onderzoek gedaan naar de ervaringen van mensen die moeite hebben met lezen en schrijven. Door de Belastingdienst zelf, om te zien waar mensen tegenaan lopen bij het invullen van de belastingaangifte. Je vindt het onderzoek hier. Uit dit onderzoek blijkt dat slechts 15 procent van de laaggeletterden de afgelopen 3 jaar zelf belastingaangifte deden. Maar liefst 63% schakelde hierbij hulp van anderen in. Dat geeft aan dat lang niet iedereen het zelf goed kan.

Waar kunnen laaggeletterden hulp krijgen bij hun belastingaangifte?

Maar, waar kreeg die groep dan hulp? Soms bij familie, soms bij vrienden. Anderen schakelden een professional in. Maar er zijn ook 3 andere manieren waarop laaggeletterden hulp kunnen krijgen.

Bibliotheek

De bibliotheek is er niet alleen boeken om boeken te lezen. Je kunt er ook naartoe voor hulp bij brieven, je DigiD en je belastingaangifte. Veel bibliotheken in Nederland hebben speciale programma’s opgezet om mensen helpen die moeite hebben met lezen en schrijven. Met vriendelijke, geduldige vrijwilligers en medewerkers kun je hier in een vertrouwde en rustige omgeving aan de slag. Ze kunnen je helpen de formulieren te begrijpen en te beantwoorden. 

Belastingtelefoon

Heb je vragen of twijfels over je belastingaangifte en kun je wel wat hulp gebruiken? Dan is er natuurlijk ook de belastingdienst zelf. Hiervoor is een speciale hulplijn ingericht, de Belastingtelefoon. Dit gratis nummer verbindt je met deskundigen van de Belastingdienst die jou kunnen helpen met al je belastingvragen. Uit onderzoek blijkt dat slechts 6 op de 10 laaggeletterden weet dat de Belastingtelefoon bestaat.

Welzijnsorganisaties

Lokale welzijnsorganisaties – vaak verbonden aan de gemeente – kunnen ook hulp bieden bij geldzaken. Bijvoorbeeld bij de belastingaangifte. Deze organisaties begrijpen de uitdagingen en bieden persoonlijke begeleiding om je verder te helpen. En hun diensten zijn vaak gericht om je zelfredzaamheid te vergroten. Dat betekent dat ze jou proberen te leren hoe het werkt, zodat je het de volgende keer (beter) zelf kunt! 

Conclusie

Het invullen van de belastingaangifte kan lastig zijn, vooral als lezen of schrijven niet vanzelfsprekend voor je is. We moedigen iedereen aan gebruik te maken van de beschikbare ondersteuning, zoals de hulp van bibliotheken, de Belastingtelefoon en welzijnsorganisaties. Samenwerking is hierbij heel belangrijk.

Maar belangrijker is nog de verantwoordelijkheid van de Belastingdienst. Een aantal zaken moet echt toegankelijker. Laten we ons samen inzetten voor een toegankelijke wereld. Doe jij mee?